ایندیپندنت فارسی، در گزارشی به نقل از یک موسسه نظرسنجی، ادعا کرده که ۷۹.۹ درصد مردم در ایران از میان رهبران سیاسی حاضر، ربع پهلوی را ترجیح می‌دهند!
از شایعه تا واقعیت؛ علیرضا پورجعفری: یکی از مواردی که پس از آرام شدن اوضاع سیاسی و خیابانی کشورمان در دستور کار رسانه‌های جریان غربی قرار گرفت، ساخت اعتبار کاذب از زبان مردم ایران است. تشخص دادن به افرادی که رسانه‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان از آن‌ها به عنوان «رهبران اپوزیسیون» یاد می‌کنند. این مساله هم ریشه در بی‌توجهی مردم ایران و هم ریشه در جمعیتی داشت که چندماه در کف خیابان‌ها دست به اغتشاش‌گری زدند.
در همین راستا، به تازگی رسانه انگلیسی ایندیپندنت فارسی، در گزارشی به نقل از یک موسسه نظرسنجی، ادعا کرده که ۷۹.۹درصد مردم در ایران از میان رهبران سیاسی حاضر، ربع پهلوی را ترجیح می‌دهند!
این در حالی است که بررسی سایت موسسه مورد نظر این رسانه، و شیوه انجام این نظرسنجی حکایت از امر دیگری دارد.
پیش از بررسی دقیق درخصوص این نظرسنجی توضیح چندنکته ضروری است.
این پژوهش، نظرسنجی است که در طیف پژوهش‌های کَمّی علوم اجتماعی و انسانی طبقه‌بندی می‌شود. یکی از اهداف پژوهش‌های کَمّی، تعمیم‌پذیری آن است. یعنی اساساً هدف محقق یا محققان از انجام آن این است که با انتخاب نمونه‌ای که از ابتدا انجام می‌دهد، نتایج را به کل جامعه مورد نظر خود تعمیم دهند. شرط اصلی و اساسی برای این کار، انتخاب درست نمونه و طی کردن اصولی مراحل روش‌شناسی تحقیق است.
این درحالی است که پرسشنامه این نظرسنجی برخط در سایت موسسه مد نظر وجود داشته و به ادعای این رسانه انگلیسی، تعداد ۹۰ هزار نفر هم در آن مشارکت کرده‌اند. برای این پژوهش هم از نمونه‌گیری گلوله برفی استفاده شده است.
در میان روش‌های نمونه‌گیری، روش گلوله‌برفی زمانی استفاده می‌شود که داده‌های در دسترس برای موضوع مد نظر وجود ندارد، علاوه بر این اساساً این روش از نمونه‌گیری هم روشی غیراحتمالی و غیر دسترس است.
در این روش از افراد مصاحبه شونده خواسته می‌شود تا افراد دیگری را برای مصاحبه جهت کشف داده‌های جدید معرفی کنند. عمدتاً این روش نمونه‌گیری در تحقیقات کیفی که قرار است به تولید نظریه و خلق یک مفهوم جدید منجر شود، استفاده می‌گردد و استفاده کردن از آن در تحقیقات کَمّی که ناظر به عدد و رقم است، معمولاً مرسوم نیست.
درمورد نظرسنجی مورد بحث، باید گفت اساساً از ابتدا انتخاب روش نمونه‌گیری اشتباه است؛ این روش نمونه‌گیری از جنس روش‌های غیر دسترس بوده در صورتیکه در پژوهش فوق، پرسشنامه برخط در دسترس همگان وجود دارد. حال باید از برگزارکنندگان این نظرسنجی سوال کرد که چطور می‌شود پرسشنامه آنلاین را به شیوه گلوله برفی( که منطق آن شرح داده شد) انجام داد؟
در پژوهش‌های اجتماعی، اساساً نکته‌ای که در جمع‌آوری داده اهمیت بالایی دارد، صحت و اعتبار داده‌هاست. در پژوهش‌هایی از این جنس، به جهت اینکه شیوه جمع‌آوری داده از راه پرسشنامه آنلاین است، ریسک به دست آمدن داده‌هایی با دقت و اعتبار بالا به مراتب بیشتر از پر کردن پرسشنامه توسط افراد حقیقی است.
بنابراین این نظرسنجی هم از نظر روش نمونه‌گیری و هم از نظر صحت و اعتبار داده‌ها زیر سوال و تردید است و حتی قابلیت تعمیم‌پذیری به همان تعداد شرکت‌کنندگان ادعایی را نیز ندارد.
فارغ از بحث شیوه انجام تحقیق و نقد روش‌شناسی این پژوهش، شاهد یک شیطنت با تیتر هم در این رسانه انگلیسی هستیم که البته شیوه مرسوم رسانه‌های برانداز در ماه‌های گذشته است.
تیتر به گونه‌ای انتخاب شده که گویا ۹/۷۹ درصد مردم ایران ربع پهلوی را به آنچه که آنان رهبران سیاسی می‌خوانند، ترجیح می‌دهند، در حالی که این عدد ادعایی هم صرفاً با عنایت به همین ۹۰ هزار نفری که ادعا شده در نظرسنجی شرکت کردند، به دست آمده نه کل مردم ایران؛ ضمن اینکه حتی اگر بخواهیم منطق پژوهش کمی که همان تعمیم پذیری است را هم در این مورد صحیح بدانیم، باز با توجه به اشکالات اساسی در شیوه جمع‌آوری داده و روش نمونه‌گیری که در بالا آمد، نمی‌توان نتایج آن را تعمیم داد.
عدد سازی‌ها، همایش‌ها، راهپیمایی‌های چند نفره و تنفس مصنوعی این رسانه‌ها نمی‌تواند برای شومن‌هایی همچون ربع پهلوی اعتبارسازی کند.